ΚΑΣΤΕΛΛΙΑΝΑ
 |
| Κάτω Καστελλιανά |
Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ "ΠΡΙΑΝΣΟΣ"
Τα Καστελλιανά (παλαιότερη γραφή και Καστελιανά) είναι χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου. Ήταν παλαιότερα κοινότητα (με έδρα τα Κάτω Καστελλιανά) αποτελούμενη από τα χωριά: Κάτω Καστελλιανά, Άνω Καστελλιανά, Φαβριανά, ΦιλίππουςΤσούτσουρα και Αγ. Αποστόλους. Σήμερα αποτελεί Δημοτικό διαμέρισμα του "Καλλικρατικού" Δήμου Μινώα Πεδιάδας - νομού Ηρακλείου. Η θέση του διαμερίσματος είναι στους βόρειους πρόποδες του υψώματος Μακρύ Αρμί ή Γεροντομούρι (510 μ) της οροσειράς των Αστερουσίων. Έδρα του Δημοτικού διαμερίσματος και μεγαλύτερος οικισμός σε πληθυσμό είναι τα Κάτω Καστελλιανά
Τα Καστελλιανά πήραν την ονομασία τους πιθανότατα από το ύψωμα (400μ.) Κάστελλος (Καστέλλι για τους ντόπιους), που βρίσκεται βόρια του χωριού όπου βρισκόταν το φρούριο Belvedere (Καλλιθέα). Η θέση του υψώματος δικαιώνει την ονομασία, καθώς η θέα απ’ την κορυφή, είναι εκπληκτική προς όλες τις κατευθύνσεις. Στον Κάστελλο υπήρχαν 100 Βυζαντινές εκκλησίες. Τρεις εξ αυτών (Εισόδεια Θεοτόκου, Κοίμηση Θεοτόκου και Αγ. Αναστασία) αναστηλώθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του '60 και μέχρι σήμερα σώζονται και λειτουργούνται. Οι υπόλοιπες καταμετρούνται από τα ερείπια τους.
 |
| Εκκλησία θαμμένη από το χρόνο. Οι τοιχογραφίες όμως διακρίνονται καθαρά |
Τα Κάτω Καστελλιανά βρίσκονται σε απόσταση 48 χλμ. νότια από το Ηράκλειο. Σήμερα έχουν γύρω στους 300 κατοίκους, οι οποίοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Πολιούχος του χωριού είναι η Αγ. Μαρίνα. Ο πολιτιστικός σύλλογος “ΡΙΖΟΚΑΣΤΡΟ” που εδρεύει στο χωριό, κρατάει ακόμα ζωντανές τις παραδόσεις.
Η Πριανσός
Στο λόφο Κάστελλο λίγο πριν αρχίσουμε να ανεβαίνουμε τα Αστερούσια όρη (προς Τσούτσουρα) αριστερά στο δρόμο μας βλέπουμε την έδρα της αρχαίας Πριανσού. Χτισμένη στην κορυφή του λόφου επέβλεπε και επόπτευε της ανατολικής περιοχής της μεσαρίτικης πεδιάδας, ενώ με το επίνειό της στη θάλασσα, την Είνατο (Τσούτσουρας) ασκούσε νόμιμο εμπόριο ή πειρατικές επιδρομές, όπως τουλάχιστον μας αφήνει να εννοήσουμε η σχετική επιγραφή συνθήκης (2ος αι. π.Χ.) μεταξύ της Πριανσού, Γόρτυνας και Ιεράπετρας και αναφέρεται στη μεταξύ τους εξίσου διανομή της λείας από τις πειρατικές επιδρομές.
Στην ίδια συνθήκη αναφέρεται ότι η Πριανσός και η Ιεράπυτνα προχώρησαν στην σύναψη συνθήκης ισοπολιτείας, πράγμα που σημαίνει ότι ο κάτοικος της κάθε πόλης από αυτές, θα μπορούσε να εγκατασταθεί ως ισοπολίτης στην άλλη πολιτεία, να συνάπτει γάμο, να αποκτήσει περιουσία και γαιοκτησία, να συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής κοινωνικής οικονομικής ζωής, ισότιμα και ελεύθερα. Φαίνεται ότι η πόλη αντιμετώπισε πρόβλημα διόγκωσης ακτημόνων και είχε έρθει σε ρήξη με την Ιεράπυτνα που αντιμετώπιζε επίσης το ίδιο πρόβλημα.
Η πρώτη αναφορά της πολιτείας (παρά το μέγεθος και τη δύναμή της, που αποδεικνύεται από το πλήθος και την ομορφιά των νομισμάτων της) από τους αρχαίους συγγραφείς, γίνεται από τον Στράβωνα ο οποίος την τοποθετεί σε απόσταση εκατόν εβδομήντα σταδίων από τη Γόρτυνα και εβδομήντα από τη Θάλασσα. Η πολιτεία επίσης συνυπογράφει στην περίφημη συνθήκη των τριάντα πόλεων με την Τέω της Φρυγίας για την εγγύηση προστασίας του ιερού του Διόνυσου, καθώς και στη συμμαχία των Eλληνικών πόλεων με τον Ευμένη το B' της Περγάμου κατά το 170. π.Χ.
 |
Αργυρό δίδραχμο Πριανσίων 330-270 π.Χ. στη μια πλευρά
Ποσειδώνας με τρίαινα και στην άλλη θεά υγεία και φοίνικας. |
 |
Αργυρή δραχμή Πριανσίων, 4ος αι. π.Χ. στη μια πλευρά κεφαλή
Περσεφόνης και στην άλλη φοίνικας με δελφίνια |
Μια στήλη που βρέθηκε χτισμένη στη Βενετία στον τοίχο του μεγάρου Sernagiotto δίπλα στη γέφυρα Rialto περιείχε και από τις δυο πλευρές της τη συνθήκη Πριανσίων, Γορτυνίων και Ιεραπυτνίων που προαναφέραμε. Στην πολιτεία γίνονταν η περίφημη για την αρχαιότητα γιορτή της εφηβείας που ονομαζόταν "Δρομήια", όταν τα μέλη της "αγέλας" ολοκλήρωναν την εκπαίδευσή τους και περνούσαν από την εφηβεία στην άνδρωση. Σύμφωνα με το τελετουργικό της γιορτής οι νέοι συμβολικά σκότωναν την εφηβική τους ηλικία βγάζοντας τα ρούχα τους και φορώντας τα ανδρικά που τους έφερναν στη θέση του πολίτη.
Στους εμφύλιους πολέμους της περιόδου 200 - 184 π.Χ. η Πριανσός ήταν σύμμαχος της Γόρτυνας και πολέμησε μαζί της εναντίον της Κνωσσού, ενώ φαίνεται ότι και τοξότες της πολιτείας συμμετείχαν ως μισθοφόροι στους πολέμους των βασιλείων και της Ρώμης, είτε στο στρατό του ενός από τους αντιπάλους, είτε και στους δυο στρατούς.
Γνωρίζουμε ότι την Πριανσό επέλεξε ο μεγάλος μουσικός τραγουδιστής κιθαρωδός και ορχιστής του 2ου π.Χ. αιώνα Μενεκλής για να δώσει μια "συναυλία" παρουσιάζοντας έργα παλαιών ποιητών που υμνούσαν τους τοπικούς θεούς και ήρωες. Δυστυχώς δεν σώθηκαν οι ύμνοι και τα τραγούδια αυτά. Η Πριανσός είχε τη φήμη της καλλιεργημένης πόλης με ανεβασμένο πνευματικό επίπεδο των κατοίκων γιατί είναι από τις λίγες πολιτείες που οργανώνουν πνευματικές εκδηλώσεις, ποιητικούς, χορευτικούς και μουσικούς αγώνες και άλλες πνευματικές εκδηλώσεις και τιμούσε τους καλλιτέχνες.
Ρωμαϊκή και μεταβυζαντινή περίοδος
Στα χρόνια της Ρωμαϊκής κατάκτησης της Κρήτης (67πΧ) και μέχρι τον 3ο μεταχριστιανικό αιώνα, η πολιτεία φαίνεται πως άκμασε και πάλι και αναπτύχθηκε πολύ. Για πρώτη φορά παρατηρείται η κατοίκηση έξω από τα καθιερωμένα της όρια και από ότι γνωρίζουμε κατά τη χρονολογία αυτή θα πρέπει η πολιτεία να μετακινήθηκε, να "κατέβηκε" από το λόφο και να μεταφέρθηκε στο σημερινό χωριό Κάτω Καστελλιανά.
Ρωμαϊκά λουτρά
Το 1211 με την οριστική υποταγή της Κρήτης στους Ενετούς, το νησί αποτέλεσε μια ευρεία διοικητική περιφέρεια με το όνομα «Bασίλειον της Κρήτης» και πρωτεύουσα το Χάνδακα.
Κατά τη Βενετσιάνικη εποχή, στη θέση της αρχαίας Πριανσού, χτίστηκε το Castel de Belvedere,του οποίου τα ερείπια σώζονται ακόμη στην κορυφή του λόφου Κάστελλος, τονίζοντας τη σημαντικότητά του. Η θέα από την κορυφή του λόφου, τόσο στ' ανατολικά προς τα Λασιθιώτικα βουνά, όσο και προς τα βόρια με τους κατάφυτους και καταπράσινους γήλοφους είναι θαυμάσια. Πανέμορφη όμως και η αίσθηση που παίρνει ο επισκέπτης που θα αποφασίσει να ανέβει στο λόφο, όταν αισθάνεται κυρίαρχος του μεγάλου κάμπου της Μεσαράς που απλώνεται ανεμπόδιστα μπροστά του, κοιτάζοντας προς τα δυτικά.
Κατά τη Βενετσιάνικη εποχή, στη θέση της αρχαίας Πριανσού, χτίστηκε το Castel de Belvedere,του οποίου τα ερείπια σώζονται ακόμη στην κορυφή του λόφου Κάστελλος, τονίζοντας τη σημαντικότητά του. Η θέα από την κορυφή του λόφου, τόσο στ' ανατολικά προς τα Λασιθιώτικα βουνά, όσο και προς τα βόρια με τους κατάφυτους και καταπράσινους γήλοφους είναι θαυμάσια. Πανέμορφη όμως και η αίσθηση που παίρνει ο επισκέπτης που θα αποφασίσει να ανέβει στο λόφο, όταν αισθάνεται κυρίαρχος του μεγάλου κάμπου της Μεσαράς που απλώνεται ανεμπόδιστα μπροστά του, κοιτάζοντας προς τα δυτικά.
Από τις αρχές του 14ου αι. η Κρήτη χωρίστηκε σε τέσσερις διοικητικές περιφέρειες (territorii), που αντιστοιχούν περίπου με τους σημερινούς νομούς και οι οποίες με τη σειρά τους ήταν χωρισμένες σε καστέλια ή καστελανίες (castelli, castellanie) αντίστοιχες με τις σημερινές επαρχίες.
Η διοικητική περιφέρεια του Χάνδακα με πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη, είχε 8 Καστελλανίες ανάμεσα στις οποίες και την καστελανία Ρίζου ή Ριζόκαστρου με έδρα τα Καστελιανά. Οι καστελανίες είχαν στρατιωτικοπολιτικό χαρακτήρα, γι’ αυτό σε κάθε τέτοια περιοχή και στο κατάλληλο σημείο, υπήρχε πάντα φρούριο.
Η διοικητική περιφέρεια του Χάνδακα με πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη, είχε 8 Καστελλανίες ανάμεσα στις οποίες και την καστελανία Ρίζου ή Ριζόκαστρου με έδρα τα Καστελιανά. Οι καστελανίες είχαν στρατιωτικοπολιτικό χαρακτήρα, γι’ αυτό σε κάθε τέτοια περιοχή και στο κατάλληλο σημείο, υπήρχε πάντα φρούριο.
Κάστελλος
Το ύψωμα είναι απομονωμένο και απόκρημνο από όλες τις πλευρές, εκτός από τη νοτιοανατολική απ' όπου γίνεται η ανάβαση. Ανηφορίζοντας θα συναντήσετε τα ερείπια του ενετικού "Castel Belvendere", τα ερείπια των βυζαντινών εκκλησιών, 100 σύμφωνα με το θρύλο, όμως μόνο οι 99 έχουν βρεθεί και όπως προαναφέραμε, τρεις εξ αυτών έχουν αναστηλωθεί. Κατά την παράδοση η τελευταία είναι θαμμένη, μαζί με αμύθητους θησαυρούς και σύμφωνα πάντα με το θρύλο το θυσαυρό τον φυλάει κάποιος "Αράπης", όπου μια φορά το χρόνο (άγνωστο πότε) αποκαλύπτει τον αμύθητο αυτό θησαυρό για να τον «λιάσει».
 |
| Κάστελλος, θέση περιβόλια, πηγή με πόσιμο νερό. |
Επίσης στ' aνατολικά του λόφου, στη θέση περιβόλια, θα συναντήσετε μια πηγή με δροσερό πόσιμο νερό. Σύμφωνα με τους γαιολόγους το νερό αυτό έρχεται από τις Άλπεις. Λίγο πιό πάνω και πριν φτάσετε στην κορυφή θα συναντήσετε του "αράπη την κουφάλα" το κρυσφύγετο του φύλακα του θυσαυρού. Είναι η είσοδος τούνελ που κατ' εκτίμηση η έξοδός του βρίσκεται κοντά στον Αναποδάρη ποταμό. Πιθανόν είναι το τούνελ διαφυγής από το Castelli. Μέχρι σήμερα βέβαια παραμένει μυστήριο, αφού κανένας δεν έχει τολμήσει να το περάσει. Αν και η σημερινή του κατάσταση πιθανόν να μην επιτρέπει στους φιλόδοξους την εξερεύνησή του.
Πάντως αυτός που θα τολμήσει την άνοδο στην κορυφή του Καστέλλου, θα απολαύσει την υπέροχη θέα της μεσαρίτικης πεδιάδας, τον καθαρό αέρα του λόφου και την εικόνα της φιδίσιας κοίτης του αρχαίου «Ποθωρέα» σημερινού Αναποδάρη ποταμού, που αστραποβολά όποτε «φιλοξενεί» το υδάτινο φορτίο του. Κι αν αποφασίσει να «νυχτώσει» πάνω στη ράχη του θα απολαύσει τη σπάνια εικόνα του σκοτεινού κάμπου, με τα φωτισμένα χωριά που μοιάζουν με μεγάλα καράβια που ταξιδεύουν στις θάλασσες του χρόνου.
